Obywatele dysponują wieloma prawami, które dają im oręż do sprawowania społecznej kontroli władzy - np. poprzez zadawanie pytań administracji zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznej - ale też możliwość poprawiania działań administracji - np. składania skarg na działania urzędów i wniosków o wprowadzenie zmian. Obywatele mają prawo interesować się działaniami samorządu czy władz dlatego, że to właśnie o jakości ich życia decydują wybrane władze i aparat administracyjny. Głos obywateli może wpływać na sposób sprawowania rządów i rządzący powinni być na niego otwarci, gdyż dzięki temu realizowana polityka może być lepsza, bardziej trafna i efektywna. 
Bez głosów obywateli pewne problemy nigdy nie zostałyby zauważone. Jak powiedział niegdyś Prezes Urzędu Zamówień Publicznych: „Żadna forma kontroli państwowej, nawet najlepiej zorganizowanej i realizowanej, nie zastąpi kontroli obywatelskiej, społecznej, realizowanej na co dzień. Kontrola instytucjonalna nie ma szans na dotarcie zawsze i wszędzie tam, gdzie następuje przekroczenie przepisów. Natomiast w każdym takim przypadku mogą i powinni natychmiast reagować ci, którzy to widzą, których interes to narusza, między innymi członkowie społeczności lokalnej”.
Kontrola społeczna, wynikająca z praw obywateli, może przerodzić się w działanie strażnicze - czyli zadanie z wyraźnie postawionymi celami, w ramach którego przeprowadzone zostanie systematyczne badanie jakiegoś wybranego problemu. Zaletą takiej zorganizowanej formy działania jest wyrównanie poziomu wiedzy pomiędzy obywatelem i władzami oraz możliwość partnerskiej relacji, w której pokazywane będą sposoby widzenia sprawy przez obie strony. Wszelkie uwagi powinny być zatem traktowane jako bezcenne źródło informacji dla władz i wyraz obywatelskiej troski o dobre rządy lokalne. Pod warunkiem, że monitorujące osoby czy organizacje, zachowają zasady zapisane w Karcie Zasad – obiektywizm, jawność, rzetelność i działanie na rzecz dobra wspólnego. |
